Waka

Waka

Math	canoe
Gwlad	Seland Newydd
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae Waka yn gwch traddodiadol Maori o Seland Newydd.^[1] ‘Waka'’ yw’r gair lluosog hefyd. Gwelir cychod tebyg, gyda enwau tebyg, dros Polynesia, gyda enwau tebyg,megis vaka, wa'a, neu va'a. Mae maint a phwrpas y cychod yn amrywio.

Fe'u gwnaed yn wreiddiol o bren y goeden totara (Podocarpus totara).^[2]

Darganfywyd y waka cynharaf ger Afon Anaweka yn Ardal Tasman. Adeiladwyd y waka tua 1400 yn Seland Newydd.^[3]

Ers y 1970au, tua 8 weka, tua 20 medr o hyd, wedi cael eu hadeiladu i forio i rannau eraill y cefnfor.

Mae Waka taua yn golygu canw rhyfel. Gallent fod 40 medr o hyd, ac yn cario hyd at 80 o bobl^[4] Fel arfer, mae ganddynt cerfiadau, ac yn dod o un boncyff^[5]. Weithiau, mae un astell hir yn uchwanegu uchder i’r Waka, a weithiau mae astell arall yn cryfhau’r waka, fel Te Winika yn Amgueddfa Waikato.^[6][7]

Yn draddodiadol, roedd Waka taua yn sanctaidd. Ni chaniatwyd bwyd wedi coginio arno. Roedd rhaidmynd ar y cwch wrth ei ochrau. Yn aml roeddent du neu wyn, gyda du yn cynrychioli marwolaeth. Y lliw arall oedd coch, i gynrychioli sancteiddrwydd. Weithiau gosodwyd waka taua ar ei ben er mwyn anrhydeddu arweinydd sy wedi marw.^[8] Anelwyd Waka at ganol waka eu gelynion er mwyn ei gorfodi dan y dŵr. Digwyddodd rhywbeth tebyg i gwch Abel Tasman ym 1642, a bu farw 4 o’i forwyr.

1. ↑ Tahana, Yvonne (18 Ionawr 2010). "Waka back and better than ever". The New Zealand Herald (yn Saesneg). Cyrchwyd 1 Rhagfyr 2011.
2. ↑ "Story: Conifers – Tōtara group" (yn Saesneg). Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand. Cyrchwyd 30 Medi 2012.
3. ↑ ’An early sophisticated East Polynesian voyaging canoe discovered on New Zealand's coast’; cofnodion Academi Cenedlaethol Gwyddorion, 14 Hydref 2014, awduron Dilys A Johns a Geoffrey J Irwin, Yun K Sung
4. ↑ [http://www.teara.govt.nz/en/waka-canoes/3 Gwefan Te Ara
5. ↑ Gwefan y Herald Seland Newydd, 18 Ionawr 2010
6. ↑ Taflen Amgueddfa Waikato
7. ↑ Gwefan Amgueddfa Waikato^{[dolen farw]}.
8. ↑ ’Stories without end’ gan Judith Binney, cyhoeddwr Llyfrau Bridget Williams:isbn=9781877242472